حافظ، حافظۀ تاریخی زبان پارسی

محمدسرور رجایی

همه می‏دانیم که حافظ، شاعر و عارف قرن هشتم هجری است و یکی از تاثیر گزارترین شاعرانی که زیبایی‏های بسیاری به واسطۀ سروده‏هایش به فرهنگ و ادبیات زبان پارسی بخشیده است. غزل‏هایی که هر کدام با مفاهیم خاص خود اعم از عاشقانه و عارفانه دیدگاه شاعر را به جهان پیرامون و طبیعت اطراف نشان می‏دهد و تمام عناصر طبیعت را جلوۀ زیبایی‏های خداوند می‏داند.
یقینا آن‌چه خواجه حافظ شیرازی گفته است، شاعران پیش از او و شاعران دوره‏ها بعدی تا شاعران روزگار ما نیز بسیار گفته‏اند اما حلاوت زیبایی شعر حافظ موضوعی دیگری است که کمتر شاعران به آن دست یافته‏اند. به دو بیت از غزلی بسیار زیبای او که ارادت و دوستی را بیان می‏کند، توجه کنید.
سر ارادت ما و آستان حضرت دوست – که هر چه بر سر ما می‌رود ارادت اوست
نظیر دوست ندیدم اگر چه از مه و مهر – نهادم آینه‌ها در مقابل رخ دوست
آن چه زیبایی‏های شعر حضرت حافظ را در همیشۀ دوران‏ها ماندگار و همه پذیر ساخته است، یقینا در چگونه سرودن او است. در تمام واژه ها و مصرع‏ها و بیت‏ها و غزل‏های این شاعر تعادل معنایی و تصویری برقرار است. تعادلی که موجب می‏شود مخاطبان در هر سن و فهم و دانشی که باشد با شعرهای حضرت حافظ ارتباط عمیق برقرار کند. با اختیار به باغ تماشایی شعر حافظ وارد شوند و هر آن میوه و برگ باری که خوش دارد، بردارد. هر کسی به تناسب فهم و درک خویش به استقبال پادشه خوبانش می‏رود. بی آن که در تنگنای سفارش‏های احساسی قرار گیرد. چیدمان واژه‏ها در سروده‏های حافظ یکی دیگر از زیبایی‏هاییست که فضای عاطفی شعر را با ایجاد موسیقی درونی و برونی چند برابر نشان می‏دهد.
ای پادشه خــــوبان داد از غــم تنهایی – دل بی تو به جان آمد وقت است که بازآیی
دایـم گـل این بستان شاداب نمـی‌مــاند – دریــاب ضعیـفـان را در وقــت تـوانـایـی
اگر به این غزل زیبا دقت کنیم، جلوه‏های زیبا و معنوی همین غزل برای علاقه‏مندان شعر حافظ کافی است. زیبایی‌های نهفتۀ معنوی، با اندیشه‌های زیبا در بازتاب آن همین بس که بسیاری از هنرمندان موسیقی در کشورهای ایران و افغانستان به آن توجه خاصی داشته اند و به واسطۀ اجراهای موفق و خوب، در قالب موسیقی هم جلال شعر پارسی را و هم جمال شعر پارسی را نشان داده‏اند.
زیبایی‏های غزل حافظ یکی دو تا نیست که به آن اشاره کنیم و بگذریم. اصلا قابل حساب و کتاب هم نیست. بیت بیت غزل حافظ زیبایی‏های خودش را دارد. اگر ریزتر به آن نگاه کنیم می بینیم که یکی دیگر از جلوه‌های جمال در شعر حافظ زیبایی‌های اخلاقی است. هر آنچه اخلاق انسانی می‏پسندد، در شعرهای او مورد ستایش قرار گرفته و هر آنچه در اخلاق انسانی پذیرفته شده نیست، مثل دروغگویی، خود نمایی، سالوس، تظاهر، دین‌فروشی و عوام‌فریبی به شدت مورد انتقاد قرار می‏دهد.
واژه‏هایی بسیاری با مفاهیم اخلاق و رفتارهای نیک که اختصاص به همۀ آدم‏ها دارد، در غزل‏های حافظ حضور پر رنگی دارد. حافظ اخلاق مدار و زیبا بیان، زیباترین جلوه‌های جلال و جمال زندگی را شناسایی می کند و از پنجرۀ خیال انگیز غزل‏هایش با زیباترین اشکال ممکن به تمام انسان‏ها هدیه می‏دهد. در فرهنگ زیبا شناختی غزل‏های حافظ، انسان شرقی و غربی معنا ندارد، او به معنای انسان توجه دارد. زیبایی‏ها قابل وصف حافظ زبان پارسی، هم زمینی است و هم آسمانی. سروده‏های حافظ، یک حد اعتدال بسیار مناسبی برای همۀ مخاطبان خود دارد. توصیف‏های زیبایی در دنیای واژه‏های حافظ حد تعادل دارد، خواه خالق هستی بخش را وصف کند، خواه گل‏ها و درختان و جوی و کنار را. همان قدر که خدا در شعر حافظ زیباست، انسان و درختان و صحراها و پرندگان هم زیباست. حتی وقتی از داغ و درد هم می‏سراید، مخاطب احساس می‏کند که با داغ و دردی دچار است که زیبایی آفرین است، نه زجر آور.
ما بیغمان مست دل از دست داده‌ایم – همراز عشق و همنفس جام باده‌ایم
بر ما بسی کمان ملامت کشیده‌اند – تا کار خود ز ابروی جانان گشاده‌ای
ای گل تو دوش داغ صبوحی کشیده‌ای – ما آن شقایقیم که با داغ زاده‌ایم

مخاطبان شعر حافظ در هر جایگاه اجتماعی که باشد، وابستۀ نگاه زیبا آفرین و مهربان اوست. مجذوب بیان زیبا با مفاهیم زیباتر آن می‏شود. مهربانی و وفاداری از زیبایی‏های زندگی تمام انسان‏های عاشق است که قابل وصف نیست، در واقع حافظ نقاش زبر‌دستی است که زیبایی‌های جهان را در قالب غزل نسروده که به تصویر کشیده است. از نگاه دیگر هم اگر به غزل‏های حافظ بنگریم، می‏بینیم که این شاعر زبان پارسی، حافظۀ تاریخی تمام پارسی زبانان جهان است که لسان‌الغیبش می‏دانند و به غزل‏هایش تفال می‌زنند.
پیر دردی‌کش ما گرچه ندارد زر و زور
خوش عطا بخش و خطاپوش خدایی ‌دارد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

دکمه بازگشت به بالا
بستن