صادق دهقان در «عصری با محمدحسین محمدی»: جایگاه محمدحسین محمدی در ادبیات داستانی افغانستان مشخص و انکارناپذیر است
روابط عمومی خانه ادبیات افغانستان: «عصری با محمدحسین محمدی» از ساعت 16 تا 18 پنجشنبه، 4 جدی (دی) 1393 در تهران برگزار شد و صادق دهقان و محمدسرور رجایی درباره کارنامه ادبی محمدحسین محمدی سخن گفتند.
در آغاز این برنامه، عارف جعفری، مدیر دفتر تهران خانه ادبیات افغانستان به محمدحسین محمدی و خانواده ایشان خیرمقدم گفت و از خاطرههای مشترک با محمدی در دوره آغازین فعالیت خانه یاد کرد. در میانههای این برنامه، نمایهای از فعالیتهای محمدی در قالب اسلاید پخش شد. در پایان این نشست، فیلمی پخش شد که در آن، محمدی جایزه خود را از دست بهرام بیضایی در مراسم اهدای جایزه داستانی بنیاد هوشنگ گلشیری دریافت میکرد.
ادبیات برای محمدی، سرگرمی نیست
صادق دهقان در این نشست، سخنانش را با این عنوان آغاز کرد که «چرا محمدحسین محمدی اهمیت دارد؟» وی در ابتدای سخنان خود از توجه جدّی محمدی به ادبیات و فرهنگ یاد کرد و گفت: «ادبیات برای حسین محمدی، سرگرمی نیست. در میان پیشگامان ادبی افغانستان در داخل و خارج از کشور و نیز در میان نسلهای بعدی ادبی، حسین محمدی، کسی است که بدون حاشیهپردازی و فقط و فقط برای ادبیات نوشته است. ادبیات یا هنر برای بسیاری از اهل ادب، فرهنگ و هنر ما سکوی پرتابی است برای ورود به دنیای سیاست یا تجارت یا دنیاهای دیگر. با این حال، او خالصانه به ادب و فرهنگ عشق میورزد و در این راه، سر از پای نمیشناسد. کسی که همه جاهای افغانستان را در وضعیت ناامن دوره حاکمیت طالبان بگردد تا کتابهای مربوط به داستاننویسی را پیدا کند و حتا از ورود طالبان به مزار شریف خبر نباشد و اگر کمی دیر میجنبید، شاید همان زمان سر میباخت، با عشق به ادبیات میتواند چنین کند. آن هم وقتی بعدها بیاید و پای درخت انجیر، بر گور کتابهایش بنشیند و گریه کند؛ کتابهایی که مادرکلانش از ترس طالبان زیر درخت گور کرده بود».
دهقان در ادامه، فعالیت محمدی را در قلمروهای متنوع، ولی همجهت دانست و از داستاننویسی، پژوهش، آموزش و تدریس، ادبیات کودک و نوجوان، نقد ادبی، مدیریت و فعالیت در خانه ادبیات افغانستان و مدیریت انتشارات تاک به عنوان برجستهترین سرفصلهای تلاشهای ادبی و فرهنگی او یاد کرد.
نگاه محمدی در داستاننویسی، انسانی است
دهقان در بررسی فشرده داستاننویسی محمدی گفت: «با این همه آثار درخشان، جایگاه محمدی در ادبیات داستانی افغانستان مشخص و انکارناپذیر است. داستاننویسی محمدی با نگاه انسانیاش به موضوعهای پیرامونش مانند جنگ، مهاجرت، زنان و کودکان و انتخاب گویش بلخی برای نگارش داستانهایش نشاندهنده نگاه متفاوت او به جایگاه داستان و زبان در داستان است. تکنیکهای داستاننویسی را هم به خوبی میشناسد و به کار میبرد، ولی بر خلاف بسیاری از کسانی که به دام پیچیدهگویی و نثر فضلفروشانه میافتند، روان و همهفهم مینویسد.» دهقان در همین زمینه اظهار امیدواری کرد که محمدی با پشت سر گذاشتن مشکلات برخاسته از پناهندگی در کشور دیگر، داستانهای تازهای بیافریند.
آموزش و پژوهش، دو قلمرو شاخص فعالیت محمدی هستند
مدیر خانه ادبیات درباره جنبه پژوهشگری محمدی در ادبیات داستانی نیز گفت: «پژوهش، چرخ اصلی و محوری در حرکت ادبیات به سوی ادبیات ناب، علمی و ماندگار است. اگر این حلقه نباشد و همه کارها فقط بر پایه احساسات و شورآفرینیهای دورهای باشد، پس از مدتی فراموش میشود. چون نگاه محمدی به ادبیات جدّی است، اصولی و بنیادین کار کرده و پیشینه ادبیات داستانی کشور را در آثارش ساماندهی کرده است. این کارش میتواند زیربنای کارهای پژوهشی گسترده دیگری برای علاقهمندان افغانستانی و ایرانی به ادبیات داستانی کشور ما باشد».
دهقان با یادکرد از نقش آموزشی محمدی در پایهگذاری و مدیریت بخش داستان خانه تا پیش از بازگشت به افغانستان، به پرورش نیروهای فعال رسانهای هنگام فعالیتش در مقام مدیر تولید یکی از رسانههای تصویری کشور و نیز تدریس در دانشکده روزنامهنگاری دانشگاه ابن سینا به عنوان توجه وی به تربیت نیروهای متخصص برای آینده کشور اشاره کرد و آموزش و پژوهش را دو شاخه کاری اثرگذار در کارنامه ادبی و فرهنگی محمدی دانست.
ادبیات کودک و نوجوان، ظرفیتی فراموش شده است
دهقان در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به نقش محمدی در ادبیات کودک و نوجوان کشور افزود: «ادبیات کودک و نوجوان ما ظرفیتی فراموششده است که بزرگسالان عافیتطلب و عقدهای به آن توجه ندارند. بزرگسالانی که دورههای کودکی و نوجوانی خود را یا با روحیه کودکانه نگذراندهاند یا گذراندهاند، ولی حسادت میکنند که کودکان و نوجوانان امروز ما هم طعم شیرین کودکی را بچشند. در این میان، افرادی مثل حسین محمدی یا سرور رجایی را باید قدر دانست که برای حفظ و شکوفایی این ادبیات، آستین همت بر زدهاند و با همه کمبودهایی که در این عرصه هست، عقب ننشستهاند. در قدم نخست، نوشتن و سرودن برای این دوره سنی طاقتفرساست. به جز ذوق و قریحه به دانایی و صبر ایوب نیاز دارد. این دو بزرگوار در این عرصه فداکاری میکنند و هیچ چشمداشتی هم ندارند».
دهقان درباره نقش محمدی در مدیریت مجلههای بزرگسالان و کودکان و نوجوانان هم چنین گفت: «وقتی پای اداره مجلههای کودک و نوجوان به میان میآید، بیشتر از مجلههای بزرگسالان به تدبیر و مدیریت نیاز دارد. به جز مدیریت عادی هر مجله، مدیریت روانشناسی هم نیاز هست. محمدی و رجایی در حال حاضر، دو فعال برجسته این عرصه هستند که امیدواریم با حضور محمدی عزیز در بخش مدیریت کودک و نوجوان خانه و همکاری همیشگی رجایی گرامی، شاهد طرح و برنامههای اثرگذار و زیربنایی در ادبیات کودک و نوجوان به دست این دو بزرگوار و با یاری دیگر فعالان این عرصه باشیم».
خانه ادبیات افغانستان؛ پیشگام نقد ادبی
مدیر خانه ادبیات هنگام برشمردن اهمیت نقد ادبی در نگاه خانه ادبیات افغانستان به برنامههای مستمر این نهاد در ایران و افغانستان اشاره کرد و گفت که محمدی همیشه در ترویج روحیه انتقادی میان اهل ادب کشور نقش پیشرو داشته است. وی در همین زمینه گفت: «وقتی در سال 1387 دفتر خانه را در کابل راهاندازی کردیم، برای تکان دادن فضای ادبی خفته کابل، طرح برگزاری «شبهای کابل» را اجرا کردیم. این ایده که نقد ادبی را در کشور جا بیاندازیم، ایده گروهی ما بود و نام «شبهای کابل»، ایده حسین محمدی بود برای این طرح. مدیریت جایزه ادبی نوروز و شبهای رمان، رویدادهای بزرگی است که در افغانستان بینظیر است. در کنار آن، همکاری در برگزاری جشنوارههای قند پارسی از اول تا حالا، شبهای کابل که پایهگذار نقد ادبی در افغانستان است، کتاب ماه و نقد و بررسی ادبیات امروز افغانستان، کارهایی است که بی حضور حسین محمدی امکانپذیر نبود».
انتشارات تاک، انتشارات فعال و اثرگذار افغانستان است
دهقان، مدیریت انتشارات تاک را که اکنون با حضور زکیه میرزایی به فعالیت خود ادامه میدهد، یکی دیگر از تلاشهای اثرگذار محمدی در پهنه ادبیات کشور قلمداد و چنین گفت: «با توجه به تجربههایی که از کار در بخش چاپ و نشر در اینجا آموختم، یکی از آرزوهایم این بوده است که انتشاراتی مثل انتشارات فرانکلین در افغانستان ایجاد شود که صنعت و فرهنگ چاپ و نشر را در افغانستان به صورت بنیادین پایهگذاری کند. حساسیت و دقت نظر در چاپ و نشر یکی از ویژگیهایی بود که در پایهگذاری انتشارات خانه ادبیات افغانستان در نظر داشتیم. وقتی به همراه حسین محمدی و شکور نظری در سال 1387 انتشارات خانه ادبیات افغانستان را بنیان گذاشتیم، دربهدر دنبال چاپخانهای میگشتیم که اصولی و حرفهای کار کند، نه اینکه چتلکاری پاکستان را به مردم بینوای ما به بهای گزاف بفروشد. انتشارات تاک با ریزبینی، دلسوزی و مدیریت فنی محمدی و زکیه میرزایی به یکی از ناشران خوب کشور ما بدل شده است که امیدواریم با پشتکار بیشتر و پشتیبانی دلسوزان فرهنگی ادامه یابد».
نظم و تدبیر محمدی مثالزدنی است
مدیر خانه ادبیات افغانستان، نظم، تدبیر، مدیریت و قاطعیت را از ویژگیهای اخلاقی محمدی دانست و افزود: «محمدی در هر کاری که قدم گذاشته است، قاطعیت دارد و خستگیناپذیر است. همین تدبیر و مدیریت و قاطعیت او بود که از دوره مدیریت ایشان در خانه ادبیات شاهد ساماندهی و منظم شدن روند بسیاری از فعالیتهای این نهاد در ایران و افغانستان بودیم. نظم، قاطعیت و خستگیناپذیر بودن محمدی مثالزدنی است».
عکس: جعفر واعظی و عارف جعفری